moja polska zbrojna
Od 25 maja 2018 r. obowiązuje w Polsce Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych, zwane także RODO).

W związku z powyższym przygotowaliśmy dla Państwa informacje dotyczące przetwarzania przez Wojskowy Instytut Wydawniczy Państwa danych osobowych. Prosimy o zapoznanie się z nimi: Polityka przetwarzania danych.

Prosimy o zaakceptowanie warunków przetwarzania danych osobowych przez Wojskowych Instytut Wydawniczy – Akceptuję

Tragedia sojuszniczych armii

Zgodnie z polsko-sowieckim rozejmem, 2 listopada 1920 roku Polskę musiały opuścić wojska sojusznicze. Kiedy nasi żołnierze świętowali zawieszenie broni i myśleli o powrocie do domu, ich sojusznicy ostrzyli bagnety i ładowali nabojami taśmy do cekaemów. Ukraińcy, Rosjanie, Kozacy i Białorusini szykowali się do ostatniej – straceńczej akcji przeciw bolszewikom.

Grupa Gruzinów, którzy opuścili szeregi bolszewickie i zgłosili się do Armii Polskiej. 1920 r. Źródło zdjęcia: Wojskowe Biuro Historyczne

O wojnie polsko-bolszewickiej mówi się czasem, że było to starcie Zachodu ze Wschodem. Niesłuszny to pogląd, jeśli weźmie się pod uwagę fakt, że u boku lub w szeregach Wojska Polskiego walczyli żołnierze ze wszystkich zakątków byłego carskiego władztwa, którzy nie mogli się pogodzić z tym, że po krótkim okresie niepodległości zostali poddani tyrani bolszewickiej. Co więcej, po stronie Polaków znalazło się sporo Rosjan, którzy w polskiej wygranej widzieli szansę na „trzecią Rosję” – po carskiej i bolszewickiej. Wszyscy oni pokładali swe nadzieje w federacyjnym projekcie Józefa Piłsudskiego. Marszałek wierzył, że stworzenie za wschodnią granicą Rzeczypospolitej przyjaznych państw zabezpieczy ją trwale przed rosyjskim imperializmem.

 

Jedyne wyjście – walczyć

Paradoksalnie jednak zwycięstwo nad Armią Czerwoną w październiku 1920 roku przyniosło fiasko planów federacyjnych Marszałka i tragedię tym, którzy marzyli o własnej państwowości, wywalczonej u boku Polaków. Artykuł drugi podpisanego 12 października 1920 roku rozejmu polsko-sowieckiego zobowiązywał obie strony do niepopierania cudzych działań wojskowych skierowanych przeciwko drugiej stronie. Tym samym Polska została zmuszona do wypowiedzenia układu państwowego z Ukraińską Republiką Ludową. Walcząca po stronie Polaków armia URL pod dowództwem gen. Mychajły Omelianowycza-Pawlenki stanowiła wówczas niebagatelną siłę. Jesienią 1920 roku jej stan szacowano na około 40 tys. żołnierzy zgrupowanych w pięciu dywizjach oraz jednej dywizji jazdy. W ramach polskiej 3 Armii walczyła samodzielna ukraińska 6 Dywizja Strzelecka.

Postanowienia rozejmu, które – co trzeba zaznaczyć – nie były po myśli Józefa Piłsudskiego, oznaczały, że armia URL i inne sojusznicze formacje muszą być rozwiązane, a ich żołnierze internowani w obozach. Wykorzystując jednak fakt, że rokowania pokojowe w Rydze nadal trwały i formalnie utrzymywał się stan wojny między Polską a Rosją bolszewicką, dowództwo armii URL zdecydowało się na dalszą walkę z Armią Czerwoną. Do Ukraińców przyłączyła się formowana na terenie Polski 3 Armia Rosyjska gen. mjr. Borysa Peremykina, licząca około 8 tys. żołnierzy i oddziały kozackie esauła Wadima Jakowlewa (blisko 3 tys. szabel). W sumie zebrało się więc ponad 50 tys. żołnierzy plus około 20 tys. cywilów, w większości rodzin żołnierskich. Dowódcy tych wojsk ustalili, że zaatakują Bracław, a następnie będą przebijać się na Krym, by połączyć się tam z armią gen. lejtnanta Piotra Wrangla.

18 października polski Naczelny Wódz Józef Piłsudski wydał specjalny rozkaz, w którym podkreślał zasługi sojuszników – zwłaszcza ukraińskich żołnierzy: „Armia nasza pamięta krwawe walki, w których uczestniczyły wytrwale zarówno w dni zwycięstwa, jak i w godzinach próby, wojska ukraińskie. Wspólnie przelana krew i braterskie mogiły położyły kamień węgielny wzajemnego porozumienia i pomyślności obu narodów. Obecnie, po dwóch latach ciężkich walk z barbarzyńskim najeźdźcą, żegnam wspaniałe wojska Ukraińskiej Republiki Ludowej i stwierdzam, że w najcięższych chwilach, wśród nierównych walk niosły one wysoko swój sztandar, na którym wypisane hasło «Za naszą i waszą wolność» jest wyznaniem wiary każdego uczciwego żołnierza”.

Kozacy dońscy po opuszczeniu szeregów bolszewickich i zgłoszeniu do armii polskiej. 1920 r. Źródło zdjęcia: Wojskowe Biuro Historyczne

Te słowa uznania Marszałka nie mogły jednak zniwelować rozgoryczenia, a nawet poczucia zdrady ze strony Polski. 2 listopada 1920 roku, czyli w dniu kiedy przypadał ostateczny termin wymarszu wojsk sojuszniczych z terytorium Polski, armie ukraińskie, rosyjskie i oddziały kozackie wraz z rodzinami ciągnącymi za nimi na taborach przekroczyły Zbrucz i znalazły się na Podolu. Nie uszły jednak daleko, gdyż Armia Czerwona dobrze przygotowała się do walki z nimi. Po zaciętych, ale krótkich bojach wojska sojusznicze zostały w połowie listopada rozbite. Części z nich udało z powrotem przekroczyć Zbrucz i wrócić do Polski. Według polskich władz w obozach internowania znalazło się wtedy około 20 tys. Ukraińców (żołnierzy i cywilów) oraz kilka tysięcy Rosjan i Kozaków.

„Lisowczycy” 1920 roku

Podobny los jak wojska ukraińskie, rosyjskie i kozackie spotkał Ochotniczą Sprzymierzoną Armię gen. mjr. Stanisława Bułak-Bałachowicza, która zyskała status „odrębnej”, co dobrze oddaje specyfikę tej formacji, będącej w istocie prawdziwą wieżą Babel. Zaczynem tej armii był oddział, który w marcu 1920 roku Bułak-Bałachowicz przyprowadził do Polski z Łotwy, walcząc tam najpierw z Niemcami, a następnie z bolszewikami. Liczył on wówczas 900 żołnierzy: Rosjan, Ukraińców, Białorusinów, Polaków, Finów, Szwedów, Łotyszy, Estończyków i przedstawicieli narodów Kaukazu. Z czasem ta mozaika narodowościowa wraz z rozrostem oddziału jeszcze bardziej się powiększyła, bo dołączyli doń Kozacy, Żydzi, Tatarzy, a nawet kilku Chińczyków – wszystko dezerterzy lub jeńcy z Armii Czerwonej (pod koniec sierpnia 1920 roku oddział liczył już ponad 1600 żołnierzy). Celnie charakter oddziału uchwycił Józef Piłsudski, mówiąc o jego dowódcy, że Bałachowicz to „dziś Rosjanin, jutro Polak, pojutrze Białorusin, a następnego dnia – Murzyn”.

Ta w istocie kondotierska formacja (porównywana często nie bez podstaw do lisowczyków) okazała się jednak niezwykle skuteczna w bojach z bolszewikami po stronie polskiej. Między innymi 22 września 1920 roku bałachowcy po zdobyciu Pińska, wzięli do niewoli cały sztab sowieckiej 4 Armii z oddziałem osłonowym – w sumie 400 oficerów i 2000 szeregowych! W uznaniu tego sukcesu polskie Ministerstwo Spraw Wojskowych 28 września 1920 roku nadało oddziałowi status odrębnej Armii Sprzymierzonej.

Marsz w próżnię

Po podpisaniu rozejmu w Rydze gen. Stanisław Bułak-Bałachowicz podjął decyzję, że nie przyłączy się ze swymi żołnierzami do wojsk ukraińskich, rosyjskich i kozackich i nie ruszy z nimi na Krym. Prawdopodobnie Józef Piłsudski, chcąc uratować jak najwięcej ze swych federacyjnych planów, rozkazał generałowi, by „został Białorusinem” – trzymając się terminologii z wyżej cytowanego zdania Marszałka. Mianowicie Bułak-Bałachowicz dał rozkaz marszu na Mozyrz i dalej – do wschodniej Białorusi, by wywołać tam antybolszewickie powstanie.

Żołnierze Ochotniczej Sprzymierzonej Armii na czapkach nosili trupie czaszki, by podkreślić swą odrębność i gotowość do straceńczych akcji. W istocie ofensywa na Mozyrz do takich właśnie należała, choć 10 listopada 1920 roku bałachowcy zdobyli to miasto i proklamowali w nim niepodległą Białoruś. Z rozpędu następnego dnia zdołali zająć jeszcze Kalenkowicze i to był już koniec zarówno sukcesów, jak i samej Ochotniczej Sprzymierzonej Armii. Nie mając prawie żadnego poparcia wśród miejscowej ludności (nie licząc kilku oddziałów partyzanckich), atakowana przez coraz silniejsze oddziały Armii Czerwonej, poszła w rozsypkę. Do 28 listopada za granicę polską zdołało wrócić 7 tys. niedobitków wraz ze swym rannym wodzem. Podobno jeszcze długo do polskiej granicy dochodziła kanonada broni maszynowej straceńców, którzy starali się wyrwać z bolszewickiego kotła. Tak skończyła się epopeja armii sprzymierzonych z Wojskiem Polskim w 1920 roku, choć wielu sojuszników w swej nowej ojczyźnie wstąpiło w jego szeregi i walczyło pod polskimi barwami w II wojnie światowej.

Bibliografia:

S. Lis-Błoński, „Bałachowcy”, Warszawa–Kraków 2013
P. Korczyński, „Wojownicy, żołnierze i śmierć nie zawsze pełna chwały”, Kraków 2015
„Wojna o wszystko. Opowieść o wojnie polsko-bolszewickiej 1919–1920”, pod red. W. Sienkiewicza, Warszawa 2010

Piotr Korczyński

autor zdjęć: Wojskowe Biuro Historyczne

dodaj komentarz

komentarze

~as
1604648520
Ta cala wojna, wyprawa Kijowska wybuchla w interesie ukraincow, po zajeciu Kijowa przez WP do armii Petlury zglosilo sie 20 tys ludzi tak to ukraincow. Dzieki geniuszowi marszalka i "pomocy" ukraincow omal sami nie utracilismy niepodleglosci i to juz w 1920r.
61-D4-27-36

Żaden z Polaków służących w Libanie nie został ranny
 
Rosomaki na Litwie
Zapomogi dla wojskowych poszkodowanych w powodzi
Strategiczne partnerstwo
NATO odpowiada na falę rosyjskich ataków
Polacy pobiegli w „Baltic Warrior”
Ostre słowa, mocne ciosy
Breda w polskich rękach
Polska liderem pomocy Ukrainie
Rozliczenie podkomisji Macierewicza
Żeby nie poddać się PTSD
Czworonożny żandarm w Paryżu
Jak dowodzić plutonem szturmowym? Nowy kurs w 6 BPD
Szkolenie 1000 m pod ziemią
Kamień z Szańca. Historia zapomnianego karpatczyka
Snipery dla polskich FA-50
Polskie „JAG” już działa
Polskie mauzolea i wojenne cmentarze – miejsca spoczynku bohaterów
Rosomaki w rumuńskich Karpatach
„Złote Kolce” dla sportowców-żołnierzy
Zagrożenie może być wszędzie
Nowe pojazdy dla armii
Polsko-czeska współpraca na rzecz bezpieczeństwa
Karta dla rodzin wojskowych
Komisja bada nielegalne wpływy ze Wschodu
Ostrogi dla polskich żołnierzy
Centrum Robotów Mobilnych WAT już otwarte
Rosyjskie wpływy w Polsce? Jutro raport
Miliony sztuk amunicji szkolnej dla wojska
Hokeiści WKS Grunwald mistrzami jesieni
„Bezpieczne Podlasie” na półmetku
Udane starty żołnierzy na lodzie oraz na azjatyckich basenach
Zmiana warty w PKW Liban
Niepokonany generał Stanisław Maczek
Jak Polacy szkolą Ukraińców
Czas „W”? Pora wytropić przeciwnika
Rozkaz: rozpoznać przeprawę!
Polski wkład w F-16
Kto dostanie karty powołania w 2025 roku?
Po pierwsze: bezpieczeństwo granic
Namiastka selekcji
The Power of Buzdygan Award
Kleszcze pod kontrolą
Święto marynarzy po nowemu
Odznaczenia dla amerykańskich żołnierzy
Olimp w Paryżu
Operacja „Feniks” – pomoc i odbudowa
Ogień nad Bałtykiem
Olympus in Paris
Byłe urzędniczki MON-u z zarzutami
Witos i spadochroniarze
Ile GROM-u jest w „Diable”?
Nominacje generalskie na 106. rocznicę odzyskania niepodległości
Rajd pamięci i braterstwa
Ustawa o obronie ojczyzny – pytania i odpowiedzi
Długa droga do Bredy
Polski producent chce zawalczyć o „Szpeja”
Żołnierze, zdaliście egzamin celująco
Do czterech razy sztuka, czyli poczwórny brąz biegaczy na orientację
Wojskowi rekruterzy chcą być (jeszcze) skuteczniejsi
Jacek Domański: Sport jest narkotykiem
Szef MON-u o podkomisji smoleńskiej
Złoty Medal Wojska Polskiego dla „Drago”
Rumunia, czyli od ćwiczeń do ćwiczeń

Ministerstwo Obrony Narodowej Wojsko Polskie Sztab Generalny Wojska Polskiego Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych Dowództwo Operacyjne Rodzajów Sił Zbrojnych Wojska Obrony
Terytorialnej
Żandarmeria Wojskowa Dowództwo Garnizonu Warszawa Inspektorat Wsparcia SZ Wielonarodowy Korpus
Północno-
Wschodni
Wielonarodowa
Dywizja
Północny-
Wschód
Centrum
Szkolenia Sił Połączonych
NATO (JFTC)
Agencja Uzbrojenia

Wojskowy Instytut Wydawniczy (C) 2015
wykonanie i hosting AIKELO