moja polska zbrojna
Od 25 maja 2018 r. obowiązuje w Polsce Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych, zwane także RODO).

W związku z powyższym przygotowaliśmy dla Państwa informacje dotyczące przetwarzania przez Wojskowy Instytut Wydawniczy Państwa danych osobowych. Prosimy o zapoznanie się z nimi: Polityka przetwarzania danych.

Prosimy o zaakceptowanie warunków przetwarzania danych osobowych przez Wojskowych Instytut Wydawniczy – Akceptuję

Pomiechówek – przywracanie pamięci o ofiarach nazizmu

Fort III w Pomiechówku jest miejscem, w którym doszło do jednych z największych w województwie mazowieckim, niemieckich zbrodni na obywatelach II RP. Według szacunków śmierć poniosło tu nawet 12 tys. Polaków i Żydów. Podczas prac ekshumacyjnych badacze IPN-u wydobyli szczątki ponad 300 ofiar. Zostaną one pochowane na cmentarzu wojennym, który powstanie na terenie Fortu.

„Obóz w Pomiechówku mogę krótko określić jako jedną z największych katowni i najbardziej ohydne miejsce zbrodni, jakie istniało podczas okupacji na terenie III Rzeszy i terenach zagarniętych przez wojska niemieckie. Stwierdzam to z całą odpowiedzialnością” – zeznał Przed Główną Komisją Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce Władysław Grylak, jeden z więźniów obozu. Grylak dodał, że podczas okupacji przeszedł przez pięć obozów hitlerowskich: Pomiechówek, Oświęcim, Mauthausen, obóz w Jugosławii i Neumark. „Katownia w Pomiechówku pod każdym względem była najgorsza. W najbardziej zwyrodniały sposób faszyści niemieccy znęcali się nad więźniami. (…) W Pomiechówku było również najgorsze wyżywienie i najgorsze warunki sanitarne” – stwierdził.

 

Więzienie Gestapo

Fort III Pomiechówek został zbudowany przez Rosjan w latach 1883–1888 na wzgórzu na prawym brzegu Wkry. Był jednym z umocnień wewnętrznego pierścienia twierdzy Modlin. W okresie międzywojennym budowla pełniła funkcję wojskowego magazynu amunicji. We wrześniu 1939 roku załoga fortu przez trzy tygodnie odpierała ataki wojsk niemieckich, poddała się 29 września, kiedy padła twierdza Modlin.

Początkowo Niemcy przetrzymywali tu jeńców wojennych, a od lutego 1940 roku Fort został przekształcony w obóz przejściowy dla przymusowo wysiedlanych mieszkańców okolic Nasielska i Płońska, których wywożono stąd na roboty do Niemiec. Od lipca 1941 roku w Forcie zaczęto osadzać Żydów z północnego Mazowsza. Do 14 sierpnia 1941 roku ocalałych więźniów wywieziono do getta w Warszawie.

Od maja 1942 do końca lipca 1944 roku na terenie Fortu III istniało więzienie karno-śledcze Gestapo. – Hitlerowcy więzili, torturowali i mordowali tutaj uczestników zbrojnego podziemia, mieszkańców Mazowsza oskarżanych o współpracę z partyzantami lub Armią Krajową, polską inteligencję, a także złapanych w okolicy, ukrywających się Żydów – mówi mec. Piotr Jeżółkowski, prezes Fundacji „Fort III Pomiechówek”.

Zostali tu zamordowani m.in. poseł Julian Łabęda, Aleksander Jezierski, wiceprezydent Gdyni, a także pradziadek Piotra Jeżółkowskiego – Wacław Jeżółkowski, kierownik szkoły w Karolinowie i dowódca sekcji wywiadowczej AK w Nowym Mieście. – Warunki w obozie były straszne, więźniów przetrzymywano w ciemnych, zimnych, wilgotnych pomieszczeniach, spali na betonie – mówi prezes Fundacji. Jedną z metod torturowania było przywiązywanie do metalowego kółka w ścianie tak, aby więzień nie mógł ani usiąść, ani stać prosto. Niemcy przeprowadzali też masowe egzekucje. Więźniów rozstrzeliwano i wieszano. Pobyt przeżyli tylko ci, którzy zostali wysłani do obozów koncentracyjnych: Auschwitz, Mauthausen czy Stutthof. 29 lipca 1944 roku Niemcy, w obawie przed nadchodzącym frontem, rozpoczęli likwidację obozu. Popędzili więźniów na stację w Modlinie, pociąg jednak nie nadjechał. Następnego dnia wszystkich rozstrzelano. Zginęło 281 osób.

Zacieranie śladów

Fort III jest obok Treblinki miejscem, gdzie doszło do największych na terenie województwa mazowieckiego niemieckich zbrodni na obywatelach II RP. – Nie jesteśmy w stanie określić dokładnej liczby więźniów obozu i osób zamordowanych tu, ponieważ Niemcy likwidując więzienie zniszczyli całą dokumentację – tłumaczy mec. Jeżółkowski. Zresztą ślady zbrodni naziści zacierali już od lutego 1944 roku. Ciała pomordowanych wydobywano z dołów i palono, a ich prochy rozsypywano na terenie Fortu. – Szacujemy, że podczas okupacji przez Fort III przeszło 50 tys. osób, a śmierć poniosło od 6 tysięcy do nawet 12 tysięcy Polaków i Żydów – podaje prezes Fundacji.

Kiedy w styczniu 1945 roku tereny te zostały wyzwolone, na teren Fortu weszli Polacy. „Na piasku widoczne były kupki popiołu, a inni ludzie, którzy tam byli ze mną, mówili, że jest to popiół ze spalonych ciał ludzkich. Prawie na całym placu, a może nawet do połowy placu, płytko zakopywane były zwłoki ludzkie. W wielu miejscach wystawały z ziemi ręce, nogi, gdzie indziej plecy lub też części ubrania” – opisywała swoje wrażenia Irena Falkowska-Iglicka, żona Mateusza Falkowskiego, zamordowanego w Pomiechówku komendanta AK na powiat płocki.

Wiosną 1945 roku miejscowa ludność i rodziny pomordowanych przeprowadziły spontaniczną akcję ekshumacyjną. Nie wiadomo, ile szczątków wówczas wydobyto. Rozpoznane przez rodziny ofiary zbrodni zostały zabrane i spoczęły na cmentarzach północnego Mazowsza. Natomiast ponad 130 niezidentyfikowanych osób pochowano w zbiorowej mogile na placu Fortu III. W czerwcu 1948 roku przeniesiono je na cmentarz w Pomiechowie. Potem przez wiele lat z obiektu korzystało wojsko – do 2006 roku był tu skład amunicji. W 2009 roku budowla została wpisana do rejestru zabytków. Należy do Agencji Mienia Wojskowego.

Przywracanie pamięci

Jesienią 2018 roku Instytut Pamięci Narodowej rozpoczął w Forcie prace ekshumacyjne. Podczas trzech kolejnych lat specjaliści z IPN wydobyli szczątki ponad 300 ofiar. Odszukano też palenisko, w którym palono ciała zamordowanych oraz fragmenty szubienicy. Badania już zakończono, wszystkie szczątki pochowano na terenie Fortu w tymczasowych mogiłach. Jednocześnie badacze IPN pobrali próbki DNA ze szczątków i od rodzin zamordowanych. Apelują też o zgłaszanie się kolejnych osób, których krewni zginęli w forcie, a nie zostali dotąd odnalezieni.

Podczas ostatniego pogrzebu, 17 grudnia 2020 roku, Adam Siwek, dyrektor Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN poinformował, że IPN, MON oraz wojewoda mazowiecki zajmą się projektem cmentarza wojennego, na którym docelowo zostaną pochowane szczątki ofiar. W 2019 roku minister Mariusz Błaszczak zapowiedział, że w Forcie III powstanie miejsce pamięci o ofiarach niemieckiego terroru. – Przywracanie pamięci i godności tym wszystkim, którzy zostali bestialsko pomordowani, to nasz moralny obowiązek – mówił wówczas szef MON. Tymczasem, na terenie Fortu stanął krzyż ofiarowany przez 9 Brygadę Wsparcia Dowodzenia DG RSZ. Ma on upamiętniać tragiczną historię tego miejsca oraz zakończenie prac ekshumacyjnych. Krzyż poświęcił ks. mjr Marcin Czeropski, kapelan brygady.

Projekt miejsca pamięci opracuje powołany przez ministra obrony zespół złożony z członków Fundacji oraz naukowców i badaczy z Wojskowego Biura Historycznego, Muzeum Wojska Polskiego i Centralnej Biblioteki Wojskowej. – Chcemy, by powstało tu miejsce pamięci, a jednocześnie, aby świetnie zachowany fort, perełka XIX-wiecznych fortyfikacji, był dostępny dla zwiedzających – podkreśla mec. Jeżółkowski.

Fort już teraz został udostępniony badaczom, a dzięki porozumieniu z MON członkowie Fundacji organizują tu raz w miesiącu lekcje edukacyjne i spotkania z rodzinami więźniów. – Pomaga nam wojsko, szczególnie 2 Pułk Saperów z Kazunia i 9 Brygada Wsparcia Dowodzenia z Białobrzegów – zaznacza prezes. Raz w miesiącu grupa żołnierzy w ramach akcji żołnierska pamięć porządkuje tymczasowe mogiły, pomaga też w karczowaniu krzaków czy usuwaniu złamanych drzew. W zamian członkowie Fundacji organizują dla nich lekcje historii.

Fundacja „Fort III Pomiechówek” wspólnie z IPN tworzy też bazę więźniów. Jest w niej już ok. 2,5 tys. nazwisk, skany zdjęć i dokumentów, wspomnienia i relacje. – Prosimy wszystkie rodziny pomordowanych o przekazywanie wspomnień związanych z tymi osobami – apeluje mec. Jeżółkowski. Zachęca też do kontaktu osoby, które mają informacje dotyczące obozu w Forcie III lub interesujące się historią tych fortyfikacji. Więcej informacji i kontakt znajdziemy na stronie www.forttrzecipomiechowek.org

Anna Dąbrowska

autor zdjęć: 9 BWD DG RSZ

dodaj komentarz

komentarze


Czworonożny żandarm w Paryżu
 
Aplikuj na kurs oficerski
Jaka przyszłość artylerii?
Szwedzki granatnik w rękach Polaków
Ostre słowa, mocne ciosy
Pożegnanie z Żaganiem
Ustawa o obronie ojczyzny – pytania i odpowiedzi
Zyskać przewagę w powietrzu
Żaden z Polaków służących w Libanie nie został ranny
Polskie „JAG” już działa
Sejm pracuje nad ustawą o produkcji amunicji
Setki cystern dla armii
„Siły specjalne” dały mi siłę!
Święto podchorążych
Olimp w Paryżu
Karta dla rodzin wojskowych
„Nie strzela się w plecy!”. Krwawa bałkańska epopeja polskiego czetnika
Jesień przeciwlotników
Norwegowie na straży polskiego nieba
Wielkie inwestycje w krakowskim szpitalu wojskowym
Terytorialsi zobaczą więcej
Donald Tusk po szczycie NB8: Bezpieczeństwo, odporność i Ukraina pozostaną naszymi priorytetami
Transformacja dla zwycięstwa
Trudne otwarcie, czyli marynarka bez morza
Cele polskiej armii i wnioski z wojny na Ukrainie
Wybiła godzina zemsty
Zmiana warty w PKW Liban
Od legionisty do oficera wywiadu
NATO odpowiada na falę rosyjskich ataków
Czarna Dywizja z tytułem mistrzów
Selekcja do JWK: pokonać kryzys
Polacy pobiegli w „Baltic Warrior”
Transformacja wymogiem XXI wieku
„Szczury Tobruku” atakują
Ustawa o obronie ojczyzny – pytania i odpowiedzi
Jak Polacy szkolą Ukraińców
Trzy medale żołnierzy w pucharach świata
Rekordowa obsada maratonu z plecakami
Polsko-ukraińskie porozumienie ws. ekshumacji ofiar rzezi wołyńskiej
Fundusze na obronność będą dalej rosły
Ustawa o zwiększeniu produkcji amunicji przyjęta
Ustawa o obronie ojczyzny – pytania i odpowiedzi
Nasza broń ojczysta na wyjątkowej ekspozycji
Olympus in Paris
„Jaguar” grasuje w Drawsku
Bój o cyberbezpieczeństwo
Operacja „Feniks” – pomoc i odbudowa
Nowe Raki w szczecińskiej brygadzie
Wojsko otrzymało sprzęt do budowy Tarczy Wschód
Mniej obcy w obcym kraju
Druga Gala Sportu Dowództwa Generalnego
Podziękowania dla żołnierzy reprezentujących w sporcie lubuską dywizję
Operacja „Feniks”. Żołnierze wzmocnili most w Młynowcu zniszczony w trakcie powodzi
Trzynaścioro żołnierzy kandyduje do miana sportowca roku
Więcej pieniędzy za służbę podczas kryzysu
„Szpej”, czyli najważniejszy jest żołnierz
W obronie Tobruku, Grobowca Szejka i na pustynnych patrolach
Rosomaki w rumuńskich Karpatach
Co słychać pod wodą?
Wojskowi kicbokserzy nie zawiedli

Ministerstwo Obrony Narodowej Wojsko Polskie Sztab Generalny Wojska Polskiego Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych Dowództwo Operacyjne Rodzajów Sił Zbrojnych Wojska Obrony
Terytorialnej
Żandarmeria Wojskowa Dowództwo Garnizonu Warszawa Inspektorat Wsparcia SZ Wielonarodowy Korpus
Północno-
Wschodni
Wielonarodowa
Dywizja
Północny-
Wschód
Centrum
Szkolenia Sił Połączonych
NATO (JFTC)
Agencja Uzbrojenia

Wojskowy Instytut Wydawniczy (C) 2015
wykonanie i hosting AIKELO